سایت رسمی حفظ و نشر آثار علامه حضرت آیت الله حاج محمد هادی معرفت (قدس سره)

بسم الله الرحمن الرحیم

آیت الله معرفت؛ قهرمان علوم قرآنی در تشیّع

آیت الله معرفت در علوم قرآنی محققی راستین بود که انصافا خلأ علوم قرآنی در تشیع را پر کرد و امروز دیگر کتاب التمهید هر کجا برود، افتخار آیت الله معرفت و حوزه علمیه و شیعه است؛ زیرا کتابی سرشار از تحقیق و خالی از تنش است.

آیت الله العظمی سبحانی، مرجع عالی قدر جهان تشیع، در گفت و گوی اختصاصی یا ایکنا درباره شخصیت آیت الله معرفت اظهار کرد: خداوند در سوره ی مبارکه اسراء می فرماید: «إنَّ هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم» . رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز بعد رحلت شان دو یادگار سنگین و ارزشمند در میان امت نهادند که یکی خداوند و دیگری اهل بیت علیهم السلام و عترت آن حضرت (ص) است.

وی افزود: خوش بختانه امیر مؤمنان علیه السلام نخستین کسی است که به تفسیر قرآن پرداخته و دیگر مفسران تلامیذ ایشان هستند. از نظر مسلمانان (عامه) مفسر بزرگ ابن عباس است که در واقع شاگرد امیرمؤمنان علیه السلام است. بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عترت ایشان پیوسته در شرح و تبیین قرآن کوشش کردند و در حقیقت معلمان قرآن بودند.

این مرجع عالیقدر شیعه با بیان این که پس از اهل بیت علیهم السلام، علمای شیعه به قرآن اهتما ویژه ای داشتند، تسریح کرد: علمای شیعه که جمعی از آنان اصحاب عترت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و گروهی هم که رهروان غیبت آن بزرگوار بودند، تفسیرهای متعددی بر قرآن نوشتند و نویسندگی آنان هم یک نواخت نیست.

وی با اشاره به رویکرد های مختلف تفسیری به قرآن کریم، بیان کرد: برخی از علمای شیعه لغات قرآن را شرح و معنی کردند. گروهی ناسخ و منسوخ قرآن را معین کردند، برخی دیگر اسباب نزول، و گروهی هم تفسیر قرآن نوشتند.

آیت الله سبحانی با بیان این که بحمد الله از نظر افتخار، شیعه قدم اول را در مورد تفسیر قرآن برداشته است، تصریح کرد: برخی از این آثار بر اثر جنگ هاو غارت ها و ستم هایی که بر شیعه رفته است، اکنون در دست ما نیست، اما برخی دیگر در اختیار ما هست. علاوه بر این، فهارس کتب حاکی از زحمات بیشماری است که علمای شیعه درباره قرآن کشیده اند. این که می گویند قرآن در میان شیعه مهجور است، سخنی بسیار بی پایه و اساس است. هیچگاه قرآن در میان شیعه مهجور نبوده و نخواهد بود. چگونه می شود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرآن را ثقل اکبر نام می دهد و آن در میان ما مهجور باشد.

نویسنده تفسیر «منشور جاوید» بیان کرد: تفاسیر شیعه را در طول زمان در آخرین جلد تفسیر «مفاهیم القرآن» نوشته ام. تا آن جا که من تتبع کردم،  شیعه در حدود 120 مفسر در طول چهارده قرن دارد. یکی دیگر از افتخارات شیعه این است که اولین بار پایه تفسیر موضوعی را نهاده است. غالبا مفسران تفسیر ترتیبی دارند و از اول قرآن تا حدی بتوانند تفسیر می کنند، ولی اولین بار تفسیر موضوعی در شیعه به وجود می آید.

آیت الله العظمی سبحانی با بیان این که آیات الاحکام نوشته شده در شیعه خود نوعی تفسیر موضوعی است، اظهار نظر کرد: فرض کنید در کتاب طهارت، مجموع آیات و روایاتی که درباره طهارت است و در کتاب صلاة مجموع آیاتی که درباره ی نماز است، در کتاب صوم مجموع آیاتی که درباره روزه است، جمع شده است.

وی با اشاره به ابواب مختلف بحار الانوار تصریح کرد: خوشبختانه مرحوم علامه مجلسی، گام بلندی در این زمینه برداشته است و تفسیر موضوعی دارد. اگر از اول بحار الانوار تا آخر آن را مطالعه کنید، به هر بابی که می رسد، آیات آن باب را می آورد و بعدا وارد احادیث مرتبط با آن باب می شود. ان شاء الله در نظر داریم مجموع تفسیر موضوعی علامه مجلسی را کتاب بحار الانوار استخراج کنیم و به صورت کتابی تک جلدی ارائه دهیم.

نویسنده ی کتاب «مدخلی بر مسائل جدید کلامی» با اشاره به جایگاه علوم قرآن در تفسیر قرآن، بیان کرد: یکی از نقاط مهمی که در تفسیر لازم است، علوم قرآن است. علوم قرآن را شیعیان غالبا در مقدم تفسیر می نوشتند. به عنوان نمونه تفسیر «صافی» مقدمه را به علوم قرآنی اختصاص داده و هم چنین مرحوم طبرسی این مسائل را در اوایل مجمع البیان آورده است.

التمهید افتخار شیعه

آیت الله العظمی سبحانی با بیان این که تعداد کسانی که علوم قرآنی را به صورت مستقل تدوین کردند، کم بوده است، تصریح کرد: مرحوم آیت الله معرفت که رضوان خداوند بر او باد، در حقیقت قهرمان علوم قرآنی است که توانست در عصر ما مجموع علوم قرآنی را در هفت جلد به نام التمهید منتشر کند. نه تنها ناقل باشد بلکه محقق هم باشد. علامه مجلسی در هر موضوعی که رسیده، با نقل اخبار و احترام به جایگاه آن، خودش نیز نظر داشت؛ در حقیقت کار بزرگ ایشان همان مسئله علوم قرآنی است که در شیعه مقدمه تفاسیر بوده و ایشان به عنوان مسئله مستقل بحث کرده است. همانند کتاب «الاتقان فی علوم القرآن» سیوطی و یا کتاب «البرهان فی علوم القرآن» زرکشی.

وی بیان کرد: وجه تمایز کتاب های علوم قرإان اهل سنت و کتاب «التمهید» این است که آن تألیفات بیشتر ناقل بیانات گذشته هستند، اما آیت الله معرفت یک محقق هست و انصافا خلأی را که در این بخش بود، پر کرد. کتاب «التمهید امروزه هر کجا که برود، افتخار آیت الله معرفت و افتخار حوزه علمیه و افتخار شیعه است؛ زیرا در عین حال که کتابی سرشار از تحقیق است، خالی از تنش است.

صیانة القرآن الکریم من التحریف / شبهات و ردود

وی افزود: کتاب دیگری که از آیت الله معرفت به یادگار مانده، «صیانة القرآن من التحریف» است که در حقیقت بخشی از همین التمهید است و کتاب مستقلی نیست. از کتاب التمهید مباحثی که مرتبط با تحریف ناپذیری قرآن بوده است را استخراج کرده و به صورت کتاب مستقلی در این زمینه نگاشتند.

این مرجع عالیقدر شیعه با بیان که آیت الله معرفت کوشش فراوانی انجام داد تا لکه تهمتی را از دامن شیعه بزداید، اظهار کرد: این لکه همان متهم کردن شیعه به تحریف قرآن است. آیت الله معرفت در این کتاب به این مسئله می پردازد که این تهمت از کجا آمده و ریشه اش در کجاست؟ بحمد الله ایشان توانستند که به خوبی از این کار برآیند.

وی با اشاره به کتاب «شبهات و ردود» آیت الله معرفت بیان کرد: بالأخره مخالفان قرآن در طول این چهارده قرن، کوتاه ننشستند، خصوصا کسانی که با اصطلاح، اهل کتاب هستند و یا آن هایی که حتی اهل کتاب نیستند و مادی گرایند، توانسته با فشار ها  و اجتماعات، خرده هایی بر قرآن بگیرند. حتی یک کشیش انگلیسی به نام «سال» کتاب مستقلی دارد که در بیروت به زبان انگلیسی چاپ شده و بعدا به عربی ترجمه شده است که مؤلف آن اسم مستعار به نام «هاشم العربی» دارد.

نویسنده تفسیر «منشور جاوید» خاطرنشان کرد: آیت الله معرفت این کتاب را از من خواستند و من یک نسخه از آن را به ایشان دادم. ایشان شبهات این کتاب و دیگر شبهاتی که از اینجا و آن جا بود را جمع آوری کرد و کتاب بسیار مستقلی تحت عنوان «شبهات و ردود» نوشت؛ بنابراین اصل کتاب های ایشان را می توانیم به این نام ترویج کنیم؛ یکی «التمهید فی علوم القرآن»، دیگری مستخرج آن که کتاب «صیانة القرآن من التحریف» است و سومی هم «شبهات و ردود» که در آن به مسائل تاریخی و ادبی پرداخته شده است و از جهات مختلفی در این مورد بحث، و مخالفان را خلع سلاح کرده است.

التفسیر الاثری الجامع

این مرجع جهان تشیع با اشاره به وجود ضعف مزاج و عارضه قلبی آیت الله معرفت، تصریح کرد: ایشان تصمیم گرفت تمام روایاتی که در تفسیر قرآن وارد شده را در یک جا جمع کند. قبل از آن که تفسیر ثعلبی چاپ شود، ایشان مشغول این کار شد، اما بعد از آن که تفسیر ثعلبی را در بیروت چاپ کردند و این کتاب اثری از نسخ خطی استنساخ شد، آیت الله معرفت مسئله را از نو شروع به نوشتن کرد. هر چند عده ای به او کمک کردند.

نویسنده تفسیر «منشور جاوید» با بیان این که در زمان حیات آیت الله معرفت یک جلد از «التفسیر الاثری الجامع» چاپ شد، اظهار کرد: آیت الله معرفت لطف کردند و این کتاب را به من دادند و خواستند نقد و نظری بر آن داشته باشم. من نیز نظرات خودم را به ایشان دادم و آیت الله معرفت قول داد که این اشکالات را در چاپ بعدی اصلاح کند.

آیت الله معرفت؛ دانشمندی جامع

آیت الله العظمی سبحانی با بیان این که طبیعی است افرادی که نوآوری هایی دارند، این نوآوری ها با تمام سلیقه ها تطبیق نکند و انتقاداتی را به همراه آورد، تصریح کرد: البته اگر این اختلافات جوهری و اساسی باشد، زمینه انتقاد باز است. در بزرگداشتی که در قم برای آیت الله معرفت گرفته شد، سخنرانی کردم. آن مرحوم هم حضور داشت و من نیز انتقادات را که نسبت به مقدمه آن کتاب داشتم بیان کردم و ایشان نیز پذیرفت.

نویسنده ی کتاب «مدخلی بری مسائل جدید کلامی» با اشاره به جامعیت علمی آیت الله معرفت، بیان کرد: ایشان در کنار پرداختن به این مسائل، فقیه نیز بود و در خدمت آیت الله خوئی و امام خمینی (ره) سالیان دراز درس خوانده بود و آثار فقهی هم داشت. علاوه بر این، اهل قلم و نویسنده هم بود، نویسنده ای برای عصر حاضر. فرق است بین کسی که در ایران باشد و عربی و بنویسد، و یک عرب اصیل؛ زیرا یک ایرانی تحت تأثیر محیط است، اما آیت الله معرفت چون در بلاد عربی متولد شد و تربیت یافت، نویسندگی وی صد در صد نویسندگی عرب مصری، عراقی و خالص بود.

نظریه آیت الله معرفت در نسخ قرآن

آیت الله العظمی سبحانی با اشاره به نظریه آیت الله معرفت در نسخ قرآن، بیان کرد: ایشان تقریبا با ما هماهنگ بود. مرحوم آیت الله خوئی مدعی است که اصلا در قرآن نسخ نیست و عملا تمامی آیاتی که محتمل النسخ است، را منسوخ نمی داند. البته نمی توانم بگویم قاطعانه، اما بالأخره کوشش این است که نسخ در قرآن را به حد صفر یا به حداقل برساند، اما مرحوم آیت الله معرفت قائل به نسخ بود؛ یکی در آیه نجوا که خداوند می فرماید و هیچ کس عمل نکرد و امیرمؤمنان علیه السلام یک دینار داد و نجوا کرد و این آیه منسوخ شد؛ زیرا خداوند می فرماید: «أأشفقتم أن تقدموا بین یدی نجواکم صدقات ... ».

این مرجع جهان تشیع افزود: آیه منسوخ دیگر به نظر آیت الله معرفت راجع به عده وفات است که آمده است: عده وفات زنان یک سال است، «و الذین یتوفون منک و یذرون ازواجا وصیة لازواجهم متاعا الی الحول غیر اخراج». آیه ی بعدی که بعدا نازل شده است اگر چه در قؤآن قبل از این آیه آمده است، این عده را چهار و ماه و ده روز معرفی می کند که «و الذین یتوفون منکم و یذرون ازواجا یتربصن بانفسهن اربعة اشهر و عشرا». ایشان در این دو مورد قائل به نسخ بود.

معرفی خادمان قرآنی نوعی خدمت به قرآن

آیت الله العظمی سبحانی با بیان این که آیت الله معرفت متولد سال 1309 هجری شمسی بود، تصریح کرد: خداوند منان روح ایشان را شاد کند، نزدیک به هشتاد سال عمر کرد و در این عمر پر برکت خدمات فراوانی نسبت به قرآن و شیعه کرد و شاگردان فراوانی را تربیت کرد. از خداوند منان برای روح ایشان طلب مغفرت و علو درجه خواهانیم و برای جمعی که از خبرگزاری قرآنی ایران برای بزرگداشت آیت الله معرفت تلاش می کنند، توفیقات بیشتر در خواست می کنیم؛ زیرا هر چه معلمان و خادمان قرآن را بیشتر به جامعه ی قرآنی معرفی کنیم، نوعی خدمت به قرآن کرده ایم.

 

به نقل از رایحه؛ دو هفته نامه تخصصی خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)

سال ششم شماره 79

 

توضیحات

زیر مجموعه: در کلام بزرگان و فضلا

دسته: آیت الله سبحانی: آیت الله معرفت؛ قهرمان علوم قرآنی در تشیع

بازدید: 2420